شخصیت شناسی چیست؟

شخصیت شناسی

قبل از بررسی شخصیت شناسی و انواع تیپ های شخصیتی ، از شما می خواهم به سوالات زیر کمی فکر کنید:

• چرا بعضی دختران و پسران در ازدواج موفق تر هستند؟
• چرا بعضی از مردان و زنان به راحتی راه های کسب درآمد را پیدا می کنند؟
• چرا بعضی از دانش آموزان علاقه بیشتری به درس و پیشرفت دارند؟
• چرا بعضی افراد با ورود به هر مکانی خیلی زود با دیگران ارتباط برقرار می کنند و موفق می شوند؟
• چرا بعضی افراد انرژی و انگیزه بیشتری برای کار و پیشرفت دارند؟

واقعیت امر این است که همه ما توانایی های خاصی داریم و اگر در جهت شکوفایی آن ها حرکت کنیم بسیار موفق می شویم. این توانایی ها جزئی از شخصیت ما هست. گویی در روان ما انرژی های مختلفی است که ما را با دیگران متفاوت می کند و شناسایی انرژی و ویژگی های درونی خاص خودمان باعث تغییر زندگی مان می شود. در این مقاله تعریف شخصیت شناسی، انواع مدل های شخصیت شناسی و کاربرد شخصیت شناسی را توضیح خواهیم داد.

تعریف شخصیت شناسی

هر چند تعریف های مختلفی برای شخصیت شناسی گفته شده است ولی می توان گفت تمرکز اصلی شخصیت شناسی بر رفتارها و ویژگی هایی است که می توانند رفتار بعدی شخص را پیش بینی کنند. شخصیت شناسی روشی منحصر به فرد برای فکر کردن، احساس و رفتار کردن است. این ویژگی ها هم می توانند ذاتی باشند و هم اکتسابی که در ارتباط با دیگران خود را نمایان می سازند. فیلیپ هلزمن.

به صورت خلاصه می توان گفت: شخصیت هر فرد دارای صفات مشخصی است که هر کدام از این صفات، منعکس کننده الگوهای مشخصی ازفکرها ، احساسات و رفتار های فردی است. به طور کلی هر در  فرد هنگام شناخت شخصیت خود، به دنبال ثبات و یکپارچگی است.

پیشگامان شخصیت شناسی

شخصیت شناسی در میان نظریه پردازان ابتدا با چند نظریه تاثیرگذار توسط زیگموند فروید، کارل یونگ، آلفرد آدلر، گوردون آلورت، هانس آیزنک، ابراهام مازلو و کارل راجرز مطرح شده است.

گوردن آلپورت در ارتباط با شخصیت شناسی گفته است: شخصیت، سازمان بندی پویایی در درون فرد دارد و شامل آن دسته از نظام های روانی و فیزیکی می شود که رفتار و تفکر فرد را شکل می دهد.

ابعاد شخصیتی افراد در طول زندگیشان پایدار می باشد که نیمی از آن مربوط به ژنتیک و نیمی دیگر تحت تاثیر محیط زیستی که در آن قرار گرفته اند است.

چرا شخصیت شناسی مهم است؟

شخصیت شناسی می تواند به مردم کمک کند که متوجه شوند چه ویژگی هایی دارند ومتوجه تفاوتشان با دیگران شوند بر این اساس منافع شخصیت شناسی به شکل زیر است:

• پیدا کردن استعداد خود
• ارتباط بهتر با دیگران با توجه به تیپ شخصیتی
• یافتن نقاط قوت و ضعف خود

امروزه تست های شخصیت شناسی برای همسان گزینی ازدواج، یافتن اشکالات شخصیتی، انتخاب شغل و رشته مناسب و خودشناسی به کار می روند.

انواع مدل های شخصیت شناسی

مدل های زیادی برای شناخت تیپ های شخصیتی پیشنهاد شده است که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره می کنیم:

• شخصیت شناسی MBTI مایرزبریگز
• شخصیت شناسی آرکی تایپ ها (کهن الگوهای یونگ)
• شخصیت شناسی پنج عاملی نئو یا Big5
• شخصیت شناسی ۱۶ عامل کتل 5
• - شخصیت شناسی شش گانه هالند
• شخصیت شناسی افراد نابهنجار به روش MMPI
• شخصیت شناسی DISK
• شخصیت شناسی اناگرام

در این مقاله 3 مدل اولی را بررسی می کنیم.

شخصیت شناسی پنج عاملی نئو یا BIG5

یکی از مشهورترین مدل های شخصیت شناسی مدل شخصیت شناسی پنج عاملی یا BIG Five است یا پنج بزرگ:

 این تئوری 5 ویژگی شخصیتی به شرح زیر ارائه می کند:

1.  برونگرایی Extraversion
2.  قابلیت سازگاری Agreeableness
3. گشودگی  Openness
4. وجدان گرایی Conscientiousness
5.  روان رنجوری Neuroticism

توضیح کوتاه شخصیت شناسی پنج عاملی:

نکته مهم این است که هر یک از پنج عامل شخصیتی به صورت طیف است. به عنوان مثال ، برونگرایی نشان دهنده یک طیف بین برونگرایی شدید و درون گرایی شدید است. در دنیای واقعی ، اکثر مردم در جایی بین دو انتهای قطبی از هر بُعد قرار دارند.

ویژگی های شخصیتی مدل پنج بزرگ:

گشودگی

افرادی که این صفت را به میزان زیادی دارند علایق زیادی دارند آنها در مورد جهان و افراد دیگر کنجکاو هستند و مشتاق یادگیری چیز های جدید و لذت بردن از تجربیات جدید هستند. این افراد تمایل دارند که ماجراجو و خلاق تر باشند. افرادی که این صفت را کمتر دارند ، بسیار سنتی تر هستند و ممکن است چندان توجهی به مسائل ذهنی نکنند و از تغییر دوری کنند:

میزان زیاد این صفت	میزان کم این صفت
خیلی خلاق هست  از آزمایش چیز های جدید استقبال می کند چالش پذیر است  به مسائل ذهنی و انتزاعی فکر می کند	از تغییر دوری می کند از تجربیات جدید لذت نمی برد در برابر ایده های جدید مقاومت می کند خیلی تخیلی نیست مفاهیم انتزاعی یا نظری را دوست ندارد

 

وجدان

از ویژگی های این بُعد می توان به سطح بالایی از تفکر ، کنترل خوب تنش ها و رفتار های هدفمند اشاره کرد. افراد با وجدان بسیار متمایل به سازماندهی و توجه به جزئیات هستند. آنها از قبل برنامه ریزی می کنند ، در مورد چگونگی رفتار آنها بر دیگران فکر می کنند ، و زمان بندی ها توجه دارند.

میزان زیاد این صفت	میزان کم این صفت
زمان را صرف آماده سازی می کند کارهای مهم را فوراً انجام می دهد به جزئیات توجه می کند از داشتن یک برنامه مشخص لذت می برد	سازماندهی و برنامه ریزی را دوست ندارد آشفتگی ایجاد می کند و به مسائل اهمیت نمی دهد اشیا و وسایل را به جای اصلی خود برنمی گرداند کار های مهم را به تعویق می اندازد در انجام وظایف ضروری یا تعیین شده شکست می خورد

 

برونگرایی

افراد برونگرا به راحتی با دیگران ارتباط برقرار می کنند و گرم و صمیمی هستند. بودن در اطراف افراد دیگر به آنها کمک می کند تا احساس انرژی و هیجان کنند. از طرف دیگر افراد درون گرا تمایلی به ارتباط با دیگران ندارند و کم حرف هستند.

میزان زیاد این صفت	میزان کم این صفت
دوست دارد مکالمه را شروع کند از ملاقات با افراد جدید لذت می برد دارای قلمرو اجتماعی گسترده ای از دوستان و آشنایان است پیدا کردن دوستان جدید برایش آسان است در کنار افراد احساس پر انرژی بودن می کند قبل از فکر کردن درباره مسائل صحبت می کند ·	تنهایی را ترجیح می دهد هنگام اجبار در معاشرت زیاد ، احساس خستگی می کند شروع مکالمات برایش دشوار است گفتگوهای کوچک را دوست ندارد قبل از صحبت کردن با دقت فکر می کند به مرکز توجه بودن علاقه ای ندارد

 

سازگاری

این بعد شخصیتی شامل ویژگی هایی از قبیل اعتماد ، نوعدوستی ، مهربانی ، محبت و سایر رفتار های مدنی است. افرادی که از توانایی سازگاری بالایی برخوردارند ، تمایل به همکاری بیشتری دارند اما افرادی که کمتر این صفت را بروز می دهند، تمایل به رقابت و حتی گاهی تقلب کردن دارند.

میزان زیاد این صفت	میزان کم این صفت
علاقه زیادی به افراد دیگر دارد به دیگران اهمیت می دهد برای دیگران احساس همدلی و نگرانی دارد از کمک و مشارکت در خوشحالی افراد دیگر لذت می برد به افرادی که به کمک نیاز دارند کمک می کند	کمی به دیگران علاقه نشان می دهد به حال سایر افراد اهمیتی نمی دهد علاقه کمی به مشکلات سایر افراد دارد به دیگران توهین و آنها را تحقیر می کند دیگران را در مسیر بدست آوردن چیزهایی که می خواهند ، گول می زند

 

روان رنجوری

روان رنجوری صفتی است که با غم و اندوه ، بدخلقی و بی ثباتی عاطفی مشخص می شود. افرادی که میزان بالایی از این صفت را بروز می دهند، ، تمایل دارند نوسانات خلقی ، اضطراب ، تحریک پذیری و غم را تجربه کنند. کسانی که این صفت در آنها کمرنگ است ، پایدار تر و از نظر عاطفی مقاوم هستند.

 

میزان زیاد این صفت	میزان کم این صفت
استرس زیادی را تجربه می کند  در مورد بسیاری از مسائل نگران است به راحتی ناراحت می شود  تغییرهای چشمگیر در خلق و خوی را تجربه می کند احساس اضطراب می کند پس از وقایع استرس زا به سختی به حالت نرمال بر می گردد	از نظر عاطفی پایدار و با ثبات است  با استرس خوب کنار می آید         به ندرت احساس ناراحتی یا افسردگی می کند       خیلی نگران نمی شود بسیار آرام است

 

شخصیت شناسی آرکی تایپ یا شخصیت شناسی کهن الگوها

یکی از مدل های مهم شخصیت شناسی که به صورت جامع و گسترده می تواند در شناخت خود و اطرافیان به کار رود مدل آرکی تایپ ها یا کهن الگوهاست. این مدل بر اساس تئوری کارل یونگ ارائه شده است.

 

 آرکی تایپ یا کهن الگو چیست؟

کلمه آرکتایپ  Archetype یا آرکی تایپ  قدمتی دیرینه دارد. اصطلاح آرکی تایپ ریشه در یونان باستان دارد و از دو کلمه archein به معنای قدیمی یا اصلی و typos به معنای نوع یا الگو هست. به عقیده کارل گوستاو یونگ آرکی تایپ یا کهن الگو، الگوهای رفتاری است که در جوامع انسانی از دیرباز وجود داشته است و هر کدام از الگوهای رفتاری نمایان‌گر یک تیپ شخصیتی است

پیشوند Arch به معنای اصیل بودن، قدیمی بودن، ریشه دار بودن و مواردی مانند این به کار گرفته می‌شود. بر این اساس آرکی تایپ  به معنای الگو یا صورت های قدیمی به کار می‌رود.

مفهومی که در فلسفه افلاطونی تحت عنوان مُثُل افلاطونی می‌شناسیم، با معنایی نزدیک به آرکتایپ به کار گرفته می‌شود و حتی در زبان انگلیسی هم، برای مُثُل افلاطونی، از کلمه آرکتایپ استفاده می‌شود.

یونگ و آرکی تایپ

 

یونگ که به خاطر فعالیت هایش در روانشناسی و ارائه نظریاتش تحت عنوان روانشناسی تحلیلی معروف است را در کنار زیگموند فروید از پایه‌گذاران دانش نوین روانکاوی قلمداد می‌کنند. فریدا فوردهام پژوهشگر آثار یونگ می گوید: ”هرچه فروید ناگفته گذاشته یونگ تکمیل کرده است“.

یونگ که مطالعات خود را بیشتر در بخش ناخودآگاه ذهن متمرکز کرده بود، برای آن دو گونه در نظر گرفت: ناخودآگاه فردی و ناخودآگاه جمعی. ناخودآگاه جمعی میراثی است از دوره های نخستین زندگی بشر که در حافظه تاریخی انسانها ثبت شده است و همه مردم در آن سهیم هستند.

یونگ پس از پرداختن به ناخودآگاه جمعی، نظریه آرکی تایپها یا کهن الگوها را به منظور روشن کردن اجزای شخصیت ارائه کرد . به عقیده او آرکی تایپ، افکار غریزی و مادرزادی و تمایل به رفتارهایی است که انسان‌ها بر طبق الگوهای از پیش تعیین شده انجام می‌دهند. 

 براساس نظرات یونگ پانزده آرکی تایپ یا تیپ شخصیتی وجود دارد که هفت آرکی تایپ (آتنا، آرتمیس، دیمیتر، هرا، پرسفون، آفرودیت و هستیا) زنانه و هشت آرکی تایپ (آرس، آپولو، زئوس، هادس، دیونوسوس، پوزیدون، هرمس و هفاسیتوس) مردانه هستند. هرکدام  از این آرکی تایپ‌ها یا تیپ‌های شخصیتی ویژگی‌های رفتاری، توانمندی‌ها، استعدادها، علاقه‌مندی‌ها و سبک زندگی مختص به خودشان را دارند.

شناخت این ویژگی‌ها کاربردهای فراوانی در زمینه‌های مختلف پیدا کرده است. آرکی تایپ‌های مختلف باعث می‌شود که افراد توانمندی‌ها و ضعف‌های مختلفی داشته باشند: شما می‌بینید که بعضی از مردان یا زنان مدیران بزرگی هستند ولی بعضی دیگر نیستند یا تمایلی به این کار ندارند. بعضی از زنان و مردان در کار و کسب دانش بسیار موفق هستند، اما بعضی زنان دیگر چندان تمایلی به مسائل علمی ندارند. بعضی ازآن‌ها به مسائل هنری توجه فراوانی دارند، در حالی که بعضی دیگر به مسائل ورزشی یا خانوادگی توجه بیشتری دارند. این استعدادها و علاقه‌مندی‌ها نتیجه آرکی تایپ‌هایی است که در هر شخصی وجود دارد.

شناخت آرکی تایپ‌ها در زمینه‌های مختلفی مانند انتخاب شغل، انتخاب رشته تحصیلی، ازدواج و رابطه عاطفی موفق، تربیت فرزند، جذب و استخدام کارکنان، مدیریت منابع انسانی، مذاکرات کلامی، تقویت مهارت ارتباطات اجتماعی، اصول مدیریت و... میتواند  به ما کمک می‌کند.

ما شغل و رشته تحصیلی خود را انتخاب می‌کنیم بدون اینکه بدانیم چه استعدادی داریم . وارد محیط کار می‌شویم بدون آنکه هوش هیجانی، هوش کلامی، برندسازی شخصی و... را در خود تقویت و فعال  کنیم. ازدواج می‌کنیم بدون اینکه تیپ شخصیتی طرف مقابلمان را بدانیم و نیازهای عاطفی عمیق او را بشناسیم. ما صاحب فرزند می‌شویم بدون اینکه شخصیت فرزندمان را بشناسیم و اصول تربیتی را بدانیم. ما زندگی می‌کنیم بدون اینکه ناخودآگاه و لایه‌‌های پنهان شخصیت خود را بشناسیم.

بر اساس شخصیت شناسی کهن الگوها یا آرکی تایپ ها 15 تیپ شخصیتی داریم که 8 مورد آن مردانه است و 7 مورد زنانه است